Sa aspekta primene izbornih propisa, a uzimajući u obzir i nedavne izmene Zakona o izboru narodnih poslanika i Zakona o lokalnim izborima, nema prepreka da se overavanje potpisa organizuje i vrši i nakon isteka radnog vremena, uključujući tu i dane vikenda.

U tom smislu treba uzeti u obzir i svrhu uvođenja mogućnosti da opštinske/gradske, paralelno sa javnim beležnicima, overavaju potpise birača na izjavama o podržavanju izbornih lista. Naime, povećanje broja ovlašćenih overitelja treba da dovede da se spreči da se veliki broj ljudi okuplja na mestima za overu, čime se sprečava širenje zarazne bolesti COVID-19. U istom cilju imalo bi svrhe i bilo bi sasvim opravdano proširenje raspoloživog vremena za overavane potpisa, upravo kako je i navedeno, na vreme posle radnog vremena i vikendom.

Izborni propisi, takođe, ne sprečavaju vršenje overa van prostorija Opštinske uprave, uključujući tu i stranačke prostorije i privatne kuće. Naravno, podrazumeva se primena svih preventivnih mera za sprečavanje širenja zaraze virusom COVID-19. Ovakav stav je u skladu i sa dopisom koji je Ministarstvo državne uprave i lokalne samouprave 10. maja uputilo načelnicima uprava i lokalnim izbornim komisijama sa obaveštenjem i instrukcijom u vezi sa overavanjem potpisa birača koji podržavaju izborne liste kako za parlamentarne tako i za lokalne izbore. U tom dopisu se navodi da obavljanje poslova overe potpisa nalaže obavezu upravama da primenjuju pravila ponašanja koja se odnose na potrebu fizičkog distanciranja između ljudi, kao i drugih preventivnih mera koja imaju za cilj zaštitu stanovništva od zarazne bolesti COVID-19. Osim toga, dopis sadrži i instrukciju da se overa potpisa vrši isključivo na teritoriji opštine/grada/gradske opštine to samo onim biračima koji imaju prijavljeno prebivalište na teritoriji opštine/grada/gradske opštine, iz čega se može izvući zaključak da overa nije ograničena samo na prostorije lokalne uprave.

Zahtev za izmenu prebivališta, kako je formulisan u pitanju, verovatno podrazumeva promenu podatka o mestu i/ili adresi stanovanja kandidata za odbornika u okviru JLS/gradske opštine.

U tom slučaju, nema pravnih smetnji da se taj zahtev prihvati kao obaveštenje o promeni ličnog podatka, koji ni na koji način ne utiče na pravnu valjanost izborne liste i pravni položaj samog kandidata za odbornika. Po pitanju obaveze izborne komisije da po ovom zahtevu donese nekakav pravni akt, prihvatljivo bi bilo donošenje rešenja o promeni ličnog podatka kandidata tog i tog, naravno samo pod uslovom da je mesto prebivališta ostalo u okviru određene JLS/gradske opštine. U suprotnom, postavilo bi se pitanje da li taj kandidat ispunjava zakonski uslov prebivališta za kandidovanje na izborima.

Treba imati u vidu da član 20. stav 6. Zakona o lokalnim izborima definiše isključivo gubitak prava na predlaganje novog, odnosno zamenu kandidata na izbornoj listi, bez definisanja zabrane ili načina izmene ličnih podataka kandidata.

S obzirom na to da se, prema članu 26. stav 1. Zakona o lokalnim izborima, u Zbirnoj izbornoj listi ne navodi adresa prebivališta, već samo podatak o mestu prebivališta, odnosno mestu stanovanja, predmetni zahtev bi eventualno mogao da ima uticaj na sadržaj rešenja o proglašenju Zbirne izborne liste.

Shodno čl. 6. Zakona o zaposlenima u AP i JLS na prava i dužnosti funkcionera i službenika koji nisu uređeni ovim ili posebnim zakonom ili drugim propisom, primenjuju se opšti propisi o radu i poseban kolektivni ugovor za jedinice lokalne samouprave (u daljem tekstu: poseban kolektivni ugovor), kao i kolektivni ugovor kod poslodavca.

Zakonom o radu i to čl. 79. propisano je da zaposlenom miruju prava i obaveze koje se stiču na radu i po osnovu rada, osim prava i obaveza za koje je zakonom, opštim aktom, odnosno ugovorom o radu drukčije određeno, ako odsustvujete sa rada zbog izbora, odnosno imenovanja na funkciju u državnom organu, sindikatu, političkoj organizaciji ili drugu javnu funkciju čije vršenje zahteva privremeno da prestane da radi kod poslodavca.

U skladu sa čl. 3. Zakona o zaposlenima u AP i JLS, službenik je zaposleno lice koje profesionalno obavlja stručne poslove iz nadležnosti autonomne pokrajine i jedinice lokalne samouprave ili sa njima povezanih opštih pravnih poslova, informatičkih, materijalno-finansijskih, računovodstvenih i administrativnih poslova. Službenik je zaposleno lice na izvršilačkom radnom mestu kao i na radnom mestu službenika na položaju.

Dakle, ukoliko je neko lice postavljeno za načelnika ili zamenika načelnika opštinske uprave nema pravo na mirovanje radnog odnosa.

Međutim, članom 54. Zakona o zaposlenima u AP i JLS, je propisano da službenik kome je prestao rad na položaju iz razloga utvrđenih članom 51. tač. 1), 2) i 10) (protek vremena, podnošenje ostavke i ukidanje položaja) ovog zakona ima pravo da kod poslodavca bude raspoređen na drugo radno mesto za koje ispunjava uslove.

Ukoliko ne postoji radno mesto na koje može biti raspoređen, službenik ima pravo na naknadu plate u trajanju od tri meseca u visini koju je imao u vreme prestanka rada na položaju, iz razloga utvrđenih čl. 51. tač. 1) i 10) ovog zakona (protek vremena, ukidanje položaja).

Pravo na naknadu iz stava 2. ovog člana može se izuzetno produžiti do tri meseca ukoliko u tom vremenu službenik stiče pravo na penziju.

Pravo iz stava 2. ovog člana prestaje pre isteka roka od tri meseca, zasnivanjem radnog odnosa ili sticanjem prava na penziju prema propisima o penzijskom i invalidskom osiguranju.

Službenik pravo is st. 2. i 3. ovog člana ostvaruje kod poslodavca kod koga je ostvarivao prava po osnovu rada na položaju.

Pravo iz st. 2. i 3. ovog člana, po zahtevu službenika, utvrđuje organ nadležan za njegovo postavljenje.

Zahtev za ostvarivanje prava iz stava 2. ovog člana, službenik može uputiti u roku od 15 dana prestanka rada na položaju, s tim što pravo iz stava 2. ovog člana ostvaruje od narednog dana od dana prestanka rada na položaju.

S obzirom na sve navedeno, pomenuto lice nakon postavljenja na mesto načelnika uprave neće moći da ostvari pravo na mirovanje radnog odnosa utvrđeno stupanjem na prvu funkciju (pre postavljenja na mesto načelnika uprave), već će nakon razrešenja moći da ostvari prava u skladu sa članom 54. Zakona o zaposlenima u AP i JLS. 

Sve uredno overene i pravno valjane izjave birača prikupljene tokom izbornog procesa započetog 4. marta, odnosno prikupljene za izbore koji su bili raspisani za 26. april 2020. godine moraju se smatrati važećim. Izborni postupak, prekinut 16. marta usled nastupanja vanrednog stanja, 11. maja nije počeo ispočetka, već se sam nastavio tamo gde je stao i sa novim datumom održavanja izbora.

Upravo da ne bi bilo ovakvih nedoumica kod učesnika na izborima, Republička izborna komisija je u članu 34. stav 3. Odluke o izmenama i dopunama Uputstva za sprovođenje izbora za narodne poslanike Narodne skupštine, raspisanih za 26. april 2020. godine (“Službeni glasnik RS”, br. 69/20) propisala da obrasci za podnošenje izborne liste kandidata za narodne poslanike ostaju na pravnoj snazi u nepromenjenom obliku. Svrha ovakve odredbe jeste da svim podnosiocima izbornih lista koji su zainteresovani za kandidovanje na izborima a koji se još uvek nisu kandidovali, jasno stavi do znanja da ne treba da ispočetka pripremaju izbornu dokumentaciju, već samo da nastave tamo gde u stali u postupku prikupljanja, uključujući i izjave birača.

U tom smislu, nije bilo neophodno da lokalne komisije propisuju nove obrasce, odnosno da u njima menjaju datum izbora. Ipak, značajan broj izbornih komisija je odlučio da promeni datum izbora u obrascima, što i dalje ne znači da učesnici na izborima treba da sve obrasce sa ranijim datumom izbora zamene novim. Suprotno tumačenje bi mnogima bitno otežalo dalji proces kandidovanja, što se nikako ne sme dozvoliti, naprotiv, jer se mora imati u vidu i načelo Zakona o opštem upravnom postupku o ekonomičnosti postupka i obavezi organa koji vodi postupak da ga vodi bez odugovlačenja i uz što manje troškove po stranku i drugog učesnika u postupku.

Dakle, sve uredno overene izjave birača prikupljene na propisanom obrascu pre nastupanja vanrednog stanja moraju da budu prihvaćene, bez obzira na datum izbora naveden u tim izjavama.

Zakonom o izmeni i dopuni Zakona o izboru narodnih poslanika i Zakonom o izmeni i dopuni Zakona o lokalnim izborima, koji su objavljeni u “Službenom glasniku Republike Srbije” br. 68 od 10. maja 2020. godine, kada su i stupili na snagu, dato je ovlašćenje opštinskim i gradskim upravama da overavaju izjave birača da podržavaju izbornu listu kandidata za narodne poslanike ili izbornu listu kandidata za odbornike, bez obzira na to da li je u konkretnoj opštini ili gradu imenovan javni beležnik. Dakle, od sada opštinske uprave mogu da overavaju izjave birača paralelno i ravnopravno sa javnim beležnicima (tamo gde nema javnih beležnika, uz opštinsku/gradsku upravu overu izjave birača mogu da vrše i osnovni sudovi, sudske jedinice ili prijemne jedinice ili prijemne kancelarije osnovnih sudova.

Treba obratiti pažnju na to da je Republička izborna komisija 11. maja 2020. godine donela Odluku o izmenama i dopunama Uputstva za sprovođenje izbora za narodne poslanike Narodne skupštine, raspisanih za 26. april 2020. godine, koja je istog dana, 11. maja 2020. godine, objavljena u “Službenom glasniku RS” broj 69 i stupila na snagu. Članom 15. Ove odluke izmenjen je član 43. Uputstva za sprovođenje izbora za narodne poslanike, raspisanih za 26. april 2020. godine. Članom 15. je, između ostalog, propisano da “opštinska/gradska uprava može da vrši overu izjava birača da podržavaju izbornu listu samo na svojoj teritoriji i to samo onih birača koji imaju prijavljeno prebivalište na teritoriji opštine, grada, odnosno gradske opštine”.

Mišljenja smo da je na načelniku uprave da, u skladu sa članom 59. stav 2. Zakona o lokalnoj samoupravi, aktom o unutrašnjem uređenju i sistematizaciji opštinske uprave, službi i organizacija, definiše način vršenja i poslova overe izjave birača, kao i da u skladu sa članom 63. istog zakona odredi zaposlene koji će obavljati predmetne poslove overe. Međutim, ovo tumačenje ne treba uzeti za merodavno, te u tom smislu preporuka je da se zvanično mišljenje povodom pitanja ko vrši overu i stavlja klauzule zatraži od Ministarstva državne uprave i lokalne samouprave.