U svim državama Evropske unije i državama kandidatima za članstvo u EU sprovedeno je krajem 2014. i početkom 2015. godine istraživanje Evropski gradonačelnici - Politički lideri evropskih gradova. U ovom istraživanju je u Republici Srbiji učestvovao veliki broj gradonačelnika i predsednika opština. Na osnovu rezultata istraživanja definisane su određene preporuke za utvrđivanje mera javne politike i unapređenje propisa u Republici Srbiji.
Imajući u vidu da je istraživanjem stavova gradonačelnika i predsednika opština obuhvaćen veći broj tema, a među njima i teme koje se odnose na oblast izbornog sistema na lokalnom nivou, odnosno na položaj nosilaca izvršne funkcije, ali i druga pitanja od značaja za funkcionisanje lokalne samouprave, u ovim preporukama su obuhvaćena ta pitanja, a pre svih ona u vezi sa kojima postoji visok nivo saglasnosti među ispitanicima.
Većina ovih preporuka je u direktnoj vezi sa aktivnostima koje Stalna konferencija gradova i opština i resorno ministarstvo (Ministarstvo državne uprave i lokalne samouprave) već sprovode na izradi Strategije decentralizacije Republike Srbije, ali potencijalno i nekih drugih sektorskih strategija.
Preporuke su dalje grupisane po tematskim oblastima.
Izborni sistem na lokalnom nivou
- Imajući u vidu da su mišljenja ispitanih predsednika opština/gradonačelnika u potpunosti podeljena oko pitanja kvaliteta i prikladnosti postojećeg izbornog sistema za izbor odbornika u skupštine gradova i opština, trebalo bi posvetiti posebnu pažnju analizi efekata tog sistema, odnosno proceni mogućih efekata njegove promene, bilo modifikacijom postojećeg proporcionalnog sistema ili uvođenjem većinskog ili mešovitog izbornog sistema. Neki od kriterijuma koje bi pri tom trebalo uzeti u obzir izneti su i u okviru ovog istraživanja: smanjenje uticaja političkih stranaka na donošenje odluka na lokalnom nivou, posebno u odnosu na mogućnost građana da značajnije utiču na donošenje odluka; povećanje odgovornosti izabranih predstavnika u odnosu na birače; predstavljanje pripadnika manjinskih grupa i sl.
Sastav skupština opština/gradova
- I ovo istraživanje pokazalo je da je zakonski okvir kojim je predviđen veliki raspon u mogućem broju odbornika, bez utvrđivanja dodatnih kriterijuma, treba razmotriti. U tom smislu treba uzeti u obzir proporciju broja odbornika sa brojem stanovnika, brojem naseljenih mesta i teritorijom opštine/grada ili kombinaciju nekih ili svih navedenih kriterijuma.
- Imajući u vidu rezultate nekih ranijih analiza kojima je prepoznata tendencija profesionalizaciјe odborničke funkciјe, koјa dovodi do visokih troškova u lokalnom budžetu, treba uzeti u obzir i stavove iznete u ovom istraživanju u vezi sa potencijalnim uštedama, odnosno povećanju efikasnosti lokalnih skupština do kojih bi smanjenje broja odbornika na nivou cele države moglo da dovede.
Način izbora predsednika opština/gradonačelnika
- Uvođenje neposrednog izbora predsednika opštine/gradonačelnika većina ispitanika ocenila je kao najpoželjniju reformu u oblasti participativne demokratije. Postoje i mišljenja da je postojeći (posredni) način izbora gradonačelnika i predsednika opština adekvatan. Imajući u vidu promene propisa u vezi sa izborom gradonačelnika/predsednika opštine u proteklih desetak godina, trebalo bi analizirati potencijalne efekte ponovne izmene načina izbora gradonačelnika/predsednika opštine.
- Način izbora predsednika opštine/gradonačelnika trebalo bi razmatrati zajedno sa analizom koja bi svestrano ocenila potrebu postojanja dva izvršna organa lokalne samouprave umesto samo jednog, kao i analizom odnosa između izvršnih organa i skupštine opštine/grada, odnosno potencijalnom izmenom načina izbora odbornika.
Učešće građana u upravljanju lokalnim javnim poslovima
- Na nekoliko mesta u upitniku ispitanici su izrazili stavove u smeru omogućavanja građanima da bolje izraze svoje mišljenje (kako u vezi sa izmenama izbornog sistema na lokalnom nivou, tako i daleko šire primene formalnih i neformalnih oblika učešća građana u odlučivanju na lokalnom nivou). Ovaj aspekt bi, zbog toga, trebalo uvek uzimati u obzir kada god se definišu mere javne politike ili izmene propisa koji su u vezi sa oblicima posrednog i neposrednog učešća građana.
- I brojne druge analize pokazuju da je neposredno učešće građana u upravljanju poslovima lokalne samouprave nedovoljno zastupljeno i nerazvijeno, tako da spada među probleme od naјvećeg značaјa. Pored unapređenja pravnog okvira, neophodno јe preduzeti i druge aktivnosti koјe bi doprinele razvoјu sva tri formalna oblika neposrednog učešća - građanskih iniciјativa, referenduma i zborova građana - ali i podsticanje drugih, neformalnih oblika učešća.
Teritorijalna organizacija
- Zbog jedinstvenih metodoloških zahteva koji su postavljeni za sve zemlje koje su učestvovale u ovom istraživanju, u njemu nisu učestvovali predstavnici najmanjih opština. To bi se moglo uzeti kao mogući razlog zbog kojeg većina ispitanika ne smatra da bi spajanje jedinica lokalne samouprave delotvorno uticalo na bolje funkcionisanje lokalnih zajednica i rad uprave, kvalitet usluga ili smanjenje troškova. Međutim, imajući u vidu stvarno velike razlike i neujednačenosti u broju stanovnika, ekonomskim i drugim obeležjima jedinica lokalne samouprave istog tipa i nivoa, kao i dominantnu monotipnost i jednostepenost naše lokalne samouprave, na drugoj strani, trebalo bi sprovesti detaljniju analizu u vezi sa ovim pitanjima, posebno u vezi sa mogućnošću za dalju decentralizaciju.
Međuopštinska saradnja
- Međuopštinska saradnja, uprkos njenom gotovo simboličnom postojanju, ocenjena je kao veoma potrebna, a ispitanici smatraju da njeno intenziviranje može uticati povoljno na funkcionisanje lokalne samouprave. U ovoj oblasti potrebno je unaprediti pravni okvir i podsticati tu saradnju i na druge načine, potencijalno uključujući i obavezu udruživanja i obrazovanja zajedničkih organa i službi, posebno kada jedinice lokalne samouprave nisu u stanju da samostalno obavljaju neke od svojih bitnih izvronih funkcija.
Poslovi u delokrugu lokalne samouprave
- Imajući u vidu karakteristike ciljne grupe, ali i raznolikost odgovora koje su ispitanici izneli u vezi sa potrebnim reformama u različitim oblastima koje su sada u njihovom delokrugu ili bi, po njihovom mišljenju, trebalo da budu, u ovom dokumenti nije moguće izvesti opštije zaključke o tome, odnosno definisati preporuke za nove javne politike. Međutim, nalaze ovog istraživanja u tom pogledu treba uzeti u obzir prilikom definisanja Nacionalne strategije decentralizacije, odnosno sektorskih strategija koje se odnose na prenošenje ili poveravanje poslova lokalnoj samoupravi, zajedno sa drugim aktivnostima koje se na tom polju već sprovode (pre svega, izrada sveobuhvatnog popisa poslova za sve nivoe vlasti u Republici Srbiji).
Pogledajte istraživanje >>>